این هفته به دلیل قرار داشتن صورت فلکی دب اصغر در محدوده مناسب و نزدیک بودن به خط نصف النهار به این صورت فلکی و به خصوص ستاره قطبی می پردازیم
دب اصغر به دلیل شباهتش با ملاقه دب اکبر به ملاقه کوچک نیز معروف است بیشتر به خاطر ستاره قطبی یا جدی معروف گشته است
ستاره قطبی قدری ظاهری در حدود 2+ دارد و دارای همدمی کم فروغ نیز هست و خود ستاره قطبی نیز متغییری از نوع قیفاووسی هاست
این صورت فلکی اجرام عمقی قابل رصد با ابزارهای آماتوری ندارد.به همین جهت به طور مختصر به ستاره مهم این صورت فلکی و نقش آن در شناخت زاویه ها در آسمان و همینطور مختصات سماوی می پردازیم
این ستاره که به جدی یا پولاریس یا ستاره شمالی نیز معروف است یکی از شاخصهای مهم در پیدا کردن جهت های اصلی و و به خصوص جهت شمالی است که منجر به تشخیص دیگر جهت ها نیز میشود
البته مکان ستاره قطبی در طی قرنها تغییر میکند که این مورد به دلیل حرکت تقدیمی زمین ایجاد میشود
البته در زمان ما و نسل ما این ستاره تقریبا در یک درجه ای نقطه ی دقیق محور شمالی زمین قرار دارد و حدودا" یک قرن بعد به نزدیکترین فاصله از این نقطه خواهد رسید
در هنگام حرکت تقدیمی زمین محور زمین به دلیل گرانش خورشید و ماه بر برآمدگی استوای خود حرکتی فرفره وار خواهد داشت و در این حرکت مخروطی عظیم را تشکیل میدهد
اگر این مخروط از همکنون شروع شود ستاره جدی یا پولاریس نقطه شروع خواهد بود و حدود 14000 سال بعد در چند درجه ای ستاره پرفروغ نسرواقع یا وگا قرار میگیرد
در آن هنگام ستاره نسرواقع ستاره قطبی خواهد بود
پس از آن و حدود 25800 سال دیگر این مخروط کامل شده و به ستاره جدی یا ستاره قطبی فعلی باز خواهد گشت
در تصویر زیر این مسیر و ستارگان موجود در این مسیر را میبینید
ستاره قطبی فعلی یا جدی در بالای دایره مشخص است
عکس از ویکی پدیا
لازم به ذکر است که این اتفاق در قطب جنوب سماوی نیز طبیعتا باید اتفاق بیفتد
لیکن به دلیل نبودن ستاره ای پرفروغ در نقطه امتداد محور جنوبی زمین به دقت قابل تشخیص نیست و ستاره شناسان از صورت فلکی چلیپا یا صلیب جنوبی در پیدا نمودن جهت استفاده میکنند
در قطب شمال سماوی نیز از دو صورت فلکی ذات الکرسی و به ویژه صورت فلکی دب اکبر برای پیدا نمودن ستاره قطبی بهره میگیرند
اگر فاصله دوستاره دبه و مراق را به مقدار 5 برابر امتداد دهیم به ستاره قطبی خواهیم رسید
این دو ستاره حدود 5 درجه با هم فاصله دارند و ستاره های راهنما نیز نامیده میشوند و حدودا" 25 درجه با این ستاره فاصله دارند
در تصویر زیر این موارد مشخص است
همچنین اگر نیم سازی از زاویه مرکزی صورت فلکی ذات الکرسی ترسیم کنیم از ستاره قطبی گذر خواهد کرد
این مورد هم در تصویر زیر مشخص است
پس از پیدا کردن ستاره قطبی جهت شمال جغرافیائی نیز مشخص میشود و جهت جنوب در پشت سرتان قرار میگیرد
همینطور جهت شرق در سمت راست و جهت غرب در سمت چپ قرار میگیرد
ستاره قطبی نسبت به استوای سماوی 90 درجه فاصله دارد با پیدا کردن این ستاره میتوانید استوای سماوی را نیز تشخیص دهید
استوای سماوی در امتداد دقیق صفحه استوای زمین قرار دارد
بهترین کار اینست که دو دست خود را به حالت 90 درجه نگاه دارید و یک دست را به سمت ستاره قطبی بگیرید و دست دیگر به سمت جنوب قرار داشته باشد جهت دستی که به سمت جنوب است دقیقا استوای سماوی را نشان می دهد
در ضمن از ستاره قطبی تا افق شمالی زاویه ای درست میشود که نشان دهنده عرض جغرافیائی ناظر خواهد بود
منجمان همچنین برای اینکه به زبان ساده جهت ها و سمتهای متفاوت را به یکدیگر نشان دهند از سیستم سمت ارتفاعی استفاده میکنند و از دایره فرضی در دورتا دور خود بهره میبرند که از جهت شمال یا همان ستاره قطبی آغاز و در جهت عقربه های ساعت حرکت میکند
این چرخش از سمت شمال زاویه صفر در جهت شرق زاویه 90 درجه و در جهت جنوب زاویه 180 درجه و در جهت غرب زاویه 270 درجه میسازد
مثلا اگر ستاره ای در جهت جنوب باشد زاویه سمت ستاره 180 درجه و ارتفاع آن زاویه ی ستاره نسبت به افق جنوبی است
همین سیستم را در مورد دیگر ستاره ها نیز میتوان به کار برد.بالای سر ناظر به سرسو معروف است
در مورد کره آسمان و جهت یابی سخن بسیار است لیکن از آنجا که بیشتر بحث ما به ستاره قطبی مربوط بود در همین حد افاقه میکند
برای جزئیات بیشتر در مورد اصول پیمایش و مختصات آسمان میتوانید به این آدرس مراجعه کنید
http://forum.avastarco.com/forum/showthread.php?271-%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86
نمائی از صورتهای فلکی دور قطبی در تصویر زیر مشخص است
تصویر از ویکی نجوم